W dzisiejszej medycynie, gdzie jesteśmy świadkami niebywałego postępu technologicznego, antybiotyki nadal stanowią jedno z najważniejszych narzędzi w leczeniu infekcji bakteryjnych. Jednakże, często zdarza się, że te cenne leki są nadużywane, często ze względu na przepisywanie ich w przypadku banalnych infekcji wirusowych. W tym artykule przyjrzymy się problemom związanym z nadużywaniem antybiotyków oraz jego konsekwencjom.

•  Materiał powstał w ramach kampanii edukacyjnej „Razem przeciwko antybiotykooporności” zainicjowanej przez Sandoz Polska sp. z o.o.

•  Autorem artykułu jest Dr hab. n. med. Wojciech Feleszko

Nadużywanie antybiotyków ze względu na ich przepisywanie w infekcjach wirusowych

Jednym z głównych problemów związanych z nadużywaniem antybiotyków jest ich częste przepisywanie w przypadku wirusowych infekcji, szczególnie układu oddechowego. Najczęstsze infekcje wywołane przez wirusy, takie jak grypa czy przeziębienie, nie są wrażliwe na antybiotyki. Niemniej jednak, często pacjenci sami naciskają na przepisanie antybiotyku i oczekują, że taki lek pomoże w szybszym powrocie do zdrowia. To prowadzi do nadmiernego i nieuzasadnionego stosowania antybiotyków. Z drugiej strony medycy łatwo sięgają po receptę na antybiotyk z obawy przez możliwymi powikłaniami zakażenia wirusowego.

Dlaczego antybiotyki nie są skuteczne w leczeniu infekcji wirusowych

Aby zrozumieć dlaczego antybiotyki nie działają na wirusy, należy zwrócić uwagę na różnice w budowie bakterii i wirusów. Antybiotyki działają na specyficzne cechy bakterii, takie jak ich ściana komórkowa czy inne unikalne białka. Wirusy natomiast nie posiadają takich struktur, które można by zaatakować za pomocą antybiotyku. Dlatego te leki nie mają żadnego wpływu na wirusy. Do zwalczania niektórych groźnych infekcji wirusowych pojawiły się już specjalne leki przeciwwirusowe (np. oseltamiwir pomagający w leczeniu grypy), lecz wobec większości infekcji są one bezskuteczne.

Problemy z identyfikacją czynnika etiologicznego zakażeń

Wielu z nas sprawia trudność rozpoznanie, czy infekcja jest wywołana przez wirusa czy bakterię. Objawy choroby często są bardzo podobne, co utrudnia nam postawienie prawidłowego rozpoznania. W przypadku infekcji dróg oddechowych, istnieją narzędzia diagnostyczne, takie jak szybkie testy wykrywające paciorkowca, które mogą pomóc w rozróżnieniu infekcji bakteryjnej od wirusowej. W minionym roku pojawiły się też szybkie testy wykrywające najgroźniejsze wirusy oddechowe (grypę, COVID-19 i RSV). Innym bardzo pomocny testem, jest szybki test mierzący stężenie białka C-reaktywnego we krwi, również mogą pomóc w diagnostyce. Jednak nie zawsze są one dostępne lub stosowane, co może prowadzić do nieuzasadnionego przepisywania antybiotyków.

Wpływ na rozwój antybiotykooporności

Nadmierne i nieprawidłowe przyjmowanie antybiotyków prowadzi do poważnego problemu: antybiotykooporności. Antybiotyki beta-laktamowe, takie jak penicylina i jej pochodne (amoksycylina, cefalosporyny), są jednymi z najczęściej przepisywanych leków przeciwbakteryjnych. Jednak aby były skuteczne, muszą być przyjmowane we właściwej dawce i w odpowiednich przedziałach dawkowania. Antybiotyk przyjęty doustnie pozostaje w krwi i płynach ustrojowych przez pewien określony czas, a następnie jest usuwany przez wątrobę i nerki. Tym samym bakterie, które przetrwały pierwszą dawkę mogą zacząć się znowu mnożyć. Ubierając to w prostsze słowa, aby antybiotyk działał, bakterie muszą być wystawione przez kilka dni bez przerwy na odpowiednio wysokie stężenie tego leku. Jeśli dawka jest zbyt niska lub terapia jest przerywana, czy prowadzona niesystematycznie (z pominięciem jednej lub dwóch dawek), albo zostaje przedwcześnie przerwana przez pacjenta, bakterie mogą przeżyć i stawać się odporne na lek. To jest jeden z głównych mechanizmów, przez które rozwija się antybiotykooporność.

Drugą przyczyną jest masowe stosowanie leków, które nie zabijają drobnoustrojów wywołujących zakażenia, lecz tylko nieznacznie spowalniają ich wzrost, co prowadzi do nauczenia się przez bakterie radzenia sobie z tymi lekami. Są to często antybiotyki niepotrzebnie przepisywane w zakażeniach dróg oddechowych, takie jak makrolidy.

Konsekwencje stosowania zbyt niskich dawek antybiotyków

Stosowanie zbyt niskich dawek antybiotyków może być równie szkodliwe, co nadużywanie ich. Zbyt niskie dawki nie zabijają wszystkich bakterii, co pozwala na przetrwanie tych bardziej odpornych w mechanizmie opisanym powyżej. Te przetrwałe bakterie mogą następnie rozwijać mechanizmy oporności na leki, co sprawia, że są jeszcze trudniejsze do zwalczenia. Dlatego tak istotne jest przestrzeganie zaleceń dotyczących dawkowania i okresu trwania terapii. Oczywiście mamy na uwadze fakt, iż u niektórych z nas mogą pojawić się działania niepożądane antybiotyku. W większości przypadków są one łagodne i przemijające. Dlatego wówczas nie wolno samodzielnie redukować jego dawki, tylko poinformować lekarza który zasugeruje zmianę leku na inny.

Wpływ stężeń subinhibicyjnych na rozwijanie oporności

Stężenia subinhibicyjne to poziomy antybiotyku, które nie zabijają wszystkich bakterii, ale mogą wpływać na ich rozwijanie mechanizmów oporności. Bakterie, które są wystawione na subinhibicyjne dawki antybiotyku, mogą reagować na te leki, mutując lub aktywując mechanizmy oporności, które pozwalają im przetrwać.

Inne poważne źródła lekooporności

Poza gabinetami lekarskimi i aptekami antybiotyki znajdują się też w żywności i w wodzie. Zwierzęta hodowlane otrzymują antybiotyki celem uzyskania lepszych wyników hodowlanych, a następnie spożywamy je w mleku, jego przetworach i w mięsie. Drugim poważnym źródłem zatrucie środowiska antybiotykami jest niewłaściwa utylizacja opakowań z lekami: nie należy ich wylewać do kanalizacji ani wyrzucać do śmieci komunalnych, tylko oddawać do specjalnych pojemników w aptekach.

Jak prawidłowo stosować leki przeciwbakteryjne – podsumowanie

Antybiotyki są ogromną zdobyczą cywilizacyjną i niezwykle cennymi narzędziami w leczeniu infekcji bakteryjnych. Dlatego pamiętajmy, że nadużywanie i niewłaściwe stosowanie tych leków może prowadzić do poważnych konsekwencji jaką jest rozwój antybiotykooporności. Wyobraźmy sobie przez chwilę świat gdzie dotychczasowe antybiotyki już nie działają gdyż bakterie stały się na nie oporne. Nasze dzieci i dziadkowie zaczęliby znów umierać na proste zapalenie płuc lub zakażenie dróg moczowych.

Dlatego ważne jest, aby stosować antybiotyki tylko wtedy, gdy są one rzeczywiście potrzebne i zgodnie z zaleceniami lekarza. Również, pacjenci powinni być świadomi, że antybiotyki nie działają na infekcje wirusowe, takie jak grypa czy przeziębienie, i nie należy ich domagać się od lekarza w takich przypadkach. Warto również zachować ostrożność przy stosowaniu antybiotyków, przestrzegając dawkowania i okresu trwania terapii, aby uniknąć rozwoju oporności bakterii na te leki.

O firmie Sandoz

Sandoz (SIX: SDZ; OTCQX: SDZNY) jest globalnym liderem w dziedzinie leków generycznych i biologicznych biorównoważnych realizującym strategię wzrostu nastawioną na osiągnięcie celu działania firmy, jakim jest wprowadzanie pionierskich rozwiązań zapewniających pacjentom dostęp do leczenia. Pracownicy Sandoz liczący 22 000 osób i reprezentujący ponad 100 narodowości działają razem, aby zapewniać leki około 500 milionom pacjentów na całym świecie, a jednocześnie umożliwiają uzyskiwanie znacznych oszczędności dla ogólnoświatowej opieki zdrowotnej i jeszcze większego łącznego wpływu społecznego. Czołowe portfolio leków firmy obejmuje ponad 1500 produktów i pozwala leczyć choroby od przeziębienia, do nowotworów.

Siedziba Sandoz znajduje się w Bazylei w Szwajcarii, a początki firmy sięgają roku 1886. Historia przełomowych osiągnięć Sandoz obejmuje opracowanie pierwszej na świecie doustnej penicyliny w 1951 r. i wprowadzenie pierwszego na świecie leku biologicznego biorównoważnego w 2006 r. W 2022 r. Sandoz osiągnął sprzedaż na poziomie 9,1 miliarda USD oraz wskaźnik EBITDA z działalności zasadniczej wynoszący 1,9 miliarda USD.

O Polskiej Federacji Szpitali

Polska Federacja Szpitali (PFSz) jest ogólnopolską organizacją pracodawców zrzeszającą szpitale niezależnie od ich struktury własnościowej, wielkości, czy modelu działania. PFSz została założona w 2011 roku. Głównym celem Federacji jest poprawa warunków działania szpitali. PFSz działa na rzecz przede wszystkim bezpieczeństwa pacjentów oraz pracowników szpitali.

Źródła:
www.sandoz.com